Toplumsal hayatı zorlaştıran ve çoğu insanın karşı karşıya kaldığı durumlardan biri olan sosyal fobinin altında devamlı olarak izlendiğini düşünmek, kalabalıklar karşısında çıplakmışçasına savunmasız hissetmek ve her an hata yapacağına ve bu sebeple de eleştiri alacağına inanmak gibi hisler yatmaktadır. Utangaçlık ve sosyal fobi sıklıkla birbirine karıştırılan iki kavram olsa da aslında bu iki kavram birbirinden tamamen farklıdır. Sosyal fobiyi utangaçlıktan farklı kılan temel şey belirtilerin şiddeti, sürekliliği, kişiye verdiği rahatsızlık ve kaybettirdikleridir.

Sosyal fobiden kurtulmaya yardımcı olacak teknik ve alışkanlıklarla bu durumu yenmen mümkün. Eğer siz de aşırı seviyede utangaçlık ve sosyal fobi yaşıyorsanız konu ile ilgili daha fazla bilgiye yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal anksiyete bozukluğu olarak da adlandırılan sosyal fobi, bir insanın günlük normal etkileşim ve iletişim süreçlerinde başka kimseler tarafından gözlem altında tutulmaktan veya yargılanmaktan korkmasından ötürü ortaya çıkan yoğun anksiyete, korku, özbilinç ve utanç duygularını ifade etmektedir. Sosyal fobisi olan birey, diğer insanlarla etkileşim içeren toplumsal durumlarda kaygı bozuklukları yaşar. Bu kaygı bozuklarının temel nedeni diğer insanlar tarafından olumsuz değerlendirilme ve küçük düşme korkusudur. Toplumda yaygın görülen bir sorun olan sosyal fobi, kişinin yaşamını pek çok alanda olumsuz etkiler.



Sosyal Fobi ile İlgili Bilmeniz Gerekenler

1. Sosyal fobi hangi yaşlarda başlar?
Sosyal fobi alt tipine göre değişmekle beraber genellikle erken ve geç ergenlik dönemi arasında başlar. Yani 10-17 yaş arasında başladığını söylemek mümkün. Ayrıca yaygın tipin daha erken yaşlarda başladığı da bilinmektedir.

2. Sosyal fobinin tipleri var mıdır?
Sosyal fobi iki şekilde görülmektedir: Yaygın tip ve yaygın olmayan tip. Eğer kişinin sahip olduğu korkular birçok toplumsal durumu kapsıyorsa yaygın tip, sadece bazı durumları kapsıyorsa (başkalarının önünde konuşma yapmak, yemek yemek gibi) yaygın olmayan tiptir.

3. Sosyal fobi ne sıklıkta görülür?
Sosyal fobinin yaşam boyu görülme oranı %2 ila 13 arasındadır. Sosyal fobi en sık görülen psikiyatrik hastalıklardan biridir. Öyle ki Türkiye’de üniversite öğrencilerinde yapılan araştırmada, öğrencilerin %24’ünün bu hastalığa sahip olduğu saptanmıştır.

4. Sosyal fobi kimlerde daha sık görülür?
Çocukluktan itibaren aşırı çekingen olan kişilerde, gelecekte sosyal fobi gelişme riski daha yüksektir. Bunun yanı sıra maddi durumu iyi olmayan kimselerde, hiç evlenmemiş kimselerde, işsiz kimselerde ve eğitim düzeyi yüksek olmayan kimselerde sosyal fobiye daha sık rastlanır.

5. Sosyal fobi ile utangaçlık arasındaki fark nedir?
Topluluk önünde konuşma, sosyal ortamlarda kendini ifade edememe gibi konularda utangaçlık yaşama sıklıkla görülen bir durumdur. Bunlar, sosyal fobi olarak değil utangaçlık olarak değerlendirilmelidir. Sosyal fobiyi utangaçlıktan ayıran temel özelliği belirtilerin şiddeti, sürekliliği ve kişiye verdiği rahatsızlık ve kaybettirdikleridir.

6. Sosyal fobi neden olur?
Sosyal fobi, tıpkı akıl sağlığını etkileyen diğer durumlar gibi biyolojik ve çevresel faktörlerinden karmaşık bir etkileşimden kaynaklanır. Sosyal fobinin olası sebeplerinden biri kalıtımsal özelliklerdir. Anksiyete bozukluklarının kan bağı ile bağlı aile bireylerinde görülme durumu fazladır. Sosyal fobi genetiğin yanı sıra öğrenilmiş bir davranış da olabilir.

Tüm bunlara ek olarak insan beyninde amigdala adı verilen bir yapının, korku tepkisini kontrol etmede rol oynadığı da düşünülmektedir. Dolayısıyla aşırı aktif bir amigdalası olan bireyler, sosyal durumlarda artan yüksek ve yoğun bir korku tepkisine sahip olabilirler.

7. Sosyal fobi ile birlikte ortaya çıkabilecek komplikasyonlar nelerdir?
Sosyal anksiyete bozukluğu tedavi edilmediğinde yaşamı olumsuz etkileyecek birtakım durumlara sebep olabilir. Sosyal fobiye bağlı oluşan kaygılar hayattan, ilişkilerden, işten, okuldan, sosyal çevreden ve sosyal alanlardan keyif alınmasına engel olabilir. Tüm bunlar kişinin çok fazla alkol kullanmasına, madde bağımlısı olmasına, işte başarısız olmasına, eleştiriye karşı aşırı duyarlı olmasına, kendini öne çıkarmadan sorun yaşamasına neden olabilir. Dahası özellikle majör depresif bozukluk gibi anksiyete bozuklukları ve bazı diğer akıl sağlıklı bozukları da sosyal fobi neticesinde ortaya çıkabilir.



8. Sosyal fobi nasıl engellenebilir?
Sosyal fobiyi önlemek için atılacak en önemli adımlardan biri bu tür bir endişe taşıyan bireylerin erkenden yardım almasıdır. Diğer tüm akıl sağlığı durumu gibi sosyal fobi de tedavisi bekletildikçe daha zor bir hâl alır. Ayrıca günlük yaşamı takip altında tutmak da bireyin sosyal fobisini önlemesini sağlayabilir. Sizi neyin strese soktuğunu ve size neyin daha iyi hissettirdiğini bir günlük tutarak takip edebilirsiniz. Böylece hayatınızdaki sorunların farkında olarak ve bu sorunları önceliklendirerek, zamanı ve enerjinizi dikkatlice yönetebilirsiniz. Ayrıca bu süreçte hoşunuza gidecek, sizi mutlu edecek işlere zaman ayırmayı da deneyebilirsiniz.

9. Sosyal fobi belirtilerini tetikleyen durumlar nelerdir?
Sosyal fobisi olan insanlar şu durumlarla karşı karşıya kaldıklarında birtakım sıkıntılar yaşayabilmektedirler:

• Kalabalık bir grup içerisinde başka insanlarla tanıştırılması,
• Kalabalık bir grup içerisinde kendisinden bahsedilmesi ya da eleştirilmesi,
• İnsanların ilgi odağı olması,
• Bir şeyler yaparken ya da yemek yerken izlenmesi,
• Resmi bir ortamda bir şeyler söylemek zorunda kalması,
• Mevki sahibi biriyle bir araya gelmesi,
• İnsanlarla göz teması kurması,
• Kalabalık önünde sunum ya da konuşma yapması,
• Toplum içinde telefon görüşmesi yapması.

10. Sosyal fobi nasıl tedavi edilir?
İlk olarak sosyal fobinin bir hastalık olduğu kabul edilmelidir. Sosyal fobi tedavisinde ilaç tedavisi ya da psikoterapi yöntemi kullanılır. Hastanın durumuna göre bazen tek başına psikoterapi bazen de ilaç tedavisi uygulansa da her iki tedavinin bir arada uygulanması durumunda başarı oranı daha yüksektir.

11. Sosyal fobi tedavi edilmezse ne olur?
Eğer sosyal fobi tedavi edilmezse duyulan korku sosyal beceride görülen eksiklik ya da yaşanan herhangi bir kötü olay sonucunda ağırlaşarak panik atağa çevirebilir. Ayrıca kişinin sosyal hayatında, iş hayatında, okul hayatında ve ilişkilerinde başarısız olmasına sebep olabilir. Kişinin günlük yaşamı bundan olumsuz etkilenir ve günlük rutini sekteye uğrar. Tüm bunların yanı sıra tedavi gerçekleşmezse kişide ileriki dönemlerde depresyon ve kötü alışkanlıklar görülebilir.



Sosyal Fobi Belirtileri Nelerdir?
Sosyal anksiyete bozukluğuna işaret eden duygusal ve fizyolojik belirtiler şu şekildedir:

• Anksiyete
• Korku
• Sinirlilik
• Yüzde kızarıklık
• Çarpıntı
• Taşikardi
• Aşırı terleme
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Karın ağrısı
• Mide bulantısı
• Baş dönmesi
• Bulanık görme
• Acil idrara çıkma gereksinimi
• Ellerde ve seste titreme

Bunlar sosyal fobinin fizyolojik belirtileridir. Bunun yanı sıra duygusal belirtileri de bulunmaktadır. Sosyal fobinin duygusal belirtileri arasında;

• Sabit ve yoğun kaygı,
• Kaygı belirtilerinin başkaları tarafından da anlaşılacağına dair endişe duyma,
• Güçsüz ve yalnız hissetme,
• Toplumdan soyutlanma,
• Küçük düşmek ya da utanç yaşayacak bir olay yaşamaktan korkma,
• Herkesin beğenisini kazanma, mükemmel görünme arzusu gibi duygular,
• Sevilmeye layık olmadığı düşüncesi,
• Endişe duyulan bir ortama girememe,
• Göz temasından kaçınma,
• Alakasız şeyler düşünme,
• Karşı cins ile ilişki kurmada zorlanma,
• Arkadaşlık edinmede güçlük çekme gibi maddeler yer alır.

Utangaçlık Üzerine…
Utangaçlık pek çok insana hükmeden bir duygu… Kimi insanlar için utangaçlık ara ara baş gösteren ve sosyal hayatı için pek de olumsuz etkisi bulunmayan bir duygu. Ancak bazı insanlar içinse utangaçlık, sürekli sorun yaratan ve sosyal hayatını olumsuz etkileyen bir durum. Duygusal açıdan utangaçlık; bireyin toplumsal hayatında sıkıntılar oluşturan heyecansal durum sonucu kendini rahat hissedememesi, insanlardan korkması ya da çekinmesidir. Toplumsal açıdansa utangaçlık, bireyin toplumsal etkileşimlere karşı hissettiği huzursuzluk ve engellenmişlik hissi sonucu iletişimlerinde başarısızlık yaşamasıdır.

Utangaçlığın Nedenleri Nelerdir?
Utangaçlığın kişisel nedenleri olabildiği gibi toplumsal nedenleri de bulunmaktadır. Utangaçlığın bireysel sebeplerinden ilki, bireylerin kendilerine yönelik algılarının olumsuz olmasıdır. Bir başka ifadeyle öz yeterlilik düzeylerinin düşük olmasıdır da diyebiliriz. Ayrıca bu kişilerin geçmişlerinde genellikle başarısızlıkla sonuçlanmış deneyimleri vardır. Bunların yanı sıra kişinin, utangaçlığını pekiştirecek travmatik deneyimler yaşamış olması da muhtemeldir.

Utangaçlık toplumsal nedenlerden de kaynaklanmaktadır. Mesela kadınların özgürleşmesinin engellendiği, özgüvenlerinin kırıldığı ve sırf kadın oldukları için bir adım geride bırakıldığı toplumlarda kadınlarda utangaçlık sıklıkla gözlemlenen bir durumdur. Bunun yanı sıra ailedeki tutumlar da utangaçlık konusunda büyük etki etmektedir. Ayrıca akranları tarafından dışlanan kimselerde de utangaçlık görülebilir.

Utangaçlık konusunda toplumsal ve kişisel nedenlerin yanı sıra genetik nedenlerin de rolü araştırılıyor. Londra'daki Kings College'de gelişimsel davranışsal genetik profesörü Thalia Eley, utangaçlığın sadece %30 oranında genetikle ilgili olduğunu, geri kalan kısmın çevresel etkilerden kaynaklandığını söylüyor.



Utangaç İnsanlar Nasıl Bir Ruh Hali İçerisindedir?

• Utangaç bir birey herkesin kendini izlediğini ve yargılandığını düşünür,
• Bulunduğu ortama ısınmakta zorluk yaşar,
• Özellikle ergenlik döneminde, utangaçlığının üstesinden gelmek için alkol ya da madde bağımlığına başvurur,
• Gelişimle ilgili sorunlar için daha fazla zamana ihtiyaç duyar,
• Kendi ile ilgili gerçekçi olmayan sosyal karşılaştırmalar yaptığı için kendiyle ilgili sürekli olarak olumsuz değerlendirmeler yapar,
• Kendi yetersizliklerine odaklanır,
• İlişki başlatmakta zorluk çeker,
• Başkaları tarafından fark edilmemelerine neden olan silik kişilik sergiler,
• Genelde iletişimde bütün işi başkalarına bırakmayı, onu utangaçlık ortamından bir başkasının çekip çıkarmasını bekler,
• Karşı cins ya da arkadaşlık ilişkilerinde çekingen davranır ve bu ilişkileri başlatmakta güçlük çeker,
• Kendi güçlü, usta yanlarını fark etmekte zorluk yaşar,
• Hakkını araması gereken bir durumda kendini savunamaz,
• Tanımadığı insanlarla dolu bir ortamda kendini rahatsız hisseder,
• Kalabalık ortamlarda genellikle sessiz bir tonlama ile konuşur,
• Topluluk önünde konuşmaktan kaçınır.

Hem sosyal fobi hem de aşırı utangaçlık kişilere sosyal yaşantısında zorluk yaşatır. Bu yüzden kendinizde bu durumların farkındaysanız mutlaka yardım almalı ve daha da geç olmadan bu problemlerinize çözüm bulmalısınız.