Mobbing, günümüzde iş hayatı başta olmak üzere pek çok alanda da maruz kalınan sorunlardan biri. İş yerinde insan ilişkilerinin karmaşıklığı ve stres ortamı kimi zaman istenmeyen davranışların ortaya çıkmasına neden olabiliyor. Mobbing olarak adlandırılan bu durumlar çalışana sistematik bir şekilde uygulanan psikolojik şiddeti ifade ediyor. Bu gibi durumlara maruz kalan çalışan veya kişiler yetersiz hissetme, özgüvensizlik gibi daha pek çok yaşam kalitesini olumsuz bir şekilde etkileyecek ciddi sonuçlar doğabiliyor. Peki mobbingden kurtulmak mümkün mü? Hangi durumlar mobbinge dahil? Bu gibi mobbing hakkında merak edilen tüm detayları sizin için araştırdık. Mobbing olgusunu daha iyi anlamak için hadi gelin yazımızın devamına birlikte bakalım.

 

Mobbing Nedir?
Çoğunlukla iş yaşamında karşılaşılan bir olgu olan mobbing, bir kişi veya belirli bir grup tarafından çalışana karşı yapılan devamlı olarak sürdürülen psikolojik şiddet olarak tanımlanıyor. İş yerinde mobbing kavramı karmaşık ve farklı nedenlere bağlı olan küresel bir olgu olarak karşınıza çıkabilir. Mobbing temelinde, çalışana karşı kasıtlı ve devamlı bir şekilde uygulanan duygusal çöküş yaşamasına, özsaygısını yitirmesine, dışlanmayı içeren davranışları kapsıyor. Daha çok iş yerinde karşılaşılan ve dikkat çeken bu olgu sosyal yaşamın her anında veya okullarda da kişilerin maruz kalabileceği bir kavram. Ciddi bir sorun olan mobbing, psikolojik anlamada kendini iyi hissetmemesine, işinde yeterli hissedememesine yol açabildiği gibi daha farklı sonuçlarda doğurabiliyor.

 

Mobbing, hiyerarşik bir yapı gözetmeksizin meslektaş, üst ya da astlar tarafından uygulanabiliyor. Doğrudan ve dolaylı yollarla da yapılabildiği için çalışanlar kimi zaman mobbinge uğradığını fark edemeyebiliyor. Bunun için kişinin bu durumun farkında olması önemli bir konuya dikkat çekiyor.

Mobbing’in Tarihi

Mobbing kavramı ilk kez 1960’lı yıllarda Konrad Lorenz tarafından hayvan davranışlarını incelerken ortaya atılıyor. Küçük hayvan gruplarının büyük hayvan gruplarına karşı gösterdiği reaksiyona mobbing terimini kullanan Lorenz yeni bir araştırma alanının doğmasına yol açıyor. İlerleyen yıllarda İsveçli Doktor Peter Paul Heinemann 1972 yılında okul çağındaki çocukların davranışlarını inceleyerek mobbing kavramını bu çocuklar arasında oluşan zorbalık olarak nitelendiriyor. Ardından 1976 yılında Caroll Brodsky mobbingi çalışanlar üzerinde irdelemiş ve “Taciz Edilmiş Çalışanlar” kitabında geçirerek iş yaşamında yaşanan psikolojik şiddeti ilk gözler önüne seriyor. İş yaşamında mobbing kavramının şekillenmesine katkı sağlayan bu bölüm Alman psikolog Heinz Leymann tarafından daha ayrıntılı bir şekilde ele alınıyor. Leymann mobbing kavramını bir veya birkaç kişi tarafından çalışan davranılan düşmanca tavır, duygusal anlamda zarar verici davranışlarda bulunması olarak ifade ediyor.

 

Tarihsel gelişimi yakın bir zaman diliminde olan mobbing kavramı günümüzde detaylandırılmış olup olumsuz davranışların mobbing olarak nitelendirilebilmesi için en 6 ay ve haftada bir kez veya üstünde gerçekleşmesi kanısına varılıyor. İş yerinde veya okul olmak üzere farklı yerlerde mobbinge maruz kalınabiliyor. Psikolojik terör, psikolojik şiddet, korkutma vat duygusal taciz gibi ifadeler ile de mobbing isimlendirilebiliyor.

Mobbing Türleri

Mobbing kavramı birden farklı şekillerde ortaya çıkabiliyor. Sadece yöneticiler tarafından uygulanmayan mobbing çalışanların birbirine de uygulayabildiği bir durumu ifade ediyor. Bu gibi farklılıklar mobbing türlerini ortaya koyuyor. Hiyerarşik dinamikler ve motivasyona bağlı olarak farklı mobbing türleri bulunuyor. Bunlar; dikey mobbing, düşey mobbing, yatay mobbing, stratejik mobbing kötü huylu mobbing, yönetim mobbingi ve disiplin mobbingi olmak üzere yedi farklı çeşide sahip. Peki tüm bu mobbing unsurları neleri ifade ediyor. Haydi gelin şimdi de bu mobbing türlerini inceleyelim.

1. Dikey Mobbing

İş hayatında daha çok karşılaşılan mobbing türü olan dikey mobbing, astın üste uyguladığı psikolojik şiddeti ifade eder. İki farklı şekilde gerçekleşen bu olgu, hiyerarşik bir düzen içerisinde alt konumdaki kişi veya kişilerden üst konumdaki kişiye doğru uyguladığı mobbing türü olarak biliniyor. Yukarı mobbing olarak da isimlendirilen bu çeşit, üst düzey bir çalışanın kendinden alt konumdaki bir çalışan veya çalışan grubundan psikolojik anlamda saldırı görmesi sonucunda oluşuyor. Güç dengesinin değiştiği bir mobbing türü olarak karşınıza çıkıyor.

İş hayatında en çok karşılaşılan mobbing türü olan düşey mobbing, patron mobbingi olarak da isimlendirilebiliyor. Bu mobbing türü, üstün astına karşı uyguladığı mobbingi ifade ediyor. Hiyerarşik bir güç dengesine maruz kalan çalışan veya çalışanlar, üstlerin kendi konumunun gücünden faydalanarak astlarını ezdiği senaryo olarak tanımlanabiliyor. Bir diğer deyişle, üst düzey bir çalışanın kendine yedi konumdaki çalışan veya çalışan grubuna hiyerarşi kullanarak psikolojik anlamda saldırıda bulunmasını sonucu ortaya çıkıyor.

3. Yatay Mobbing
İş hayatında karşılaşılan bir başka mobbing türü de yatay mobbing. Bu tür mobbinglerde çoğunlukla benzer görevlerde çalışan, aynı düzey çalışanların birbirine karşı uyguladığı mobbing türü olarak biliniyor. Bu mobbing türü çoğunlukla kişilik yönü açısından, yaptığı çalışmaları veya performansı yönünden psikolojik saldırıya maruz kalındığı mobbing türü olarak yer alıyor.

4. Stratejik Mobbing

Saldırgan tavırların sergilendiği ve kişinin belirli bir amaca yönelik rakibini ortadan kaldırmaya yönelik yaptığı mobbing olarak tanımlanabilir. Bu kişinin astı veya üstü olabiliyor. Kişinin yerini almaması için ona yapılan yıldırma uygulamaları işten çıkmasını sağlamak için yıpratıcı bir strateji izlenmesi sonucu ortaya çıkan mobbing türü.

Bu mobbing türü bilerek yapılan mobbing türü olarak yer alıyor. Psikolojik istismar olarak da bilinen kötü huylu mobbing, mobbing yapan kişinin tatmin olmasını sağlıyor. Psikolojik açıdan patolojik özelliklere sahip kişilerin bu tarz mobbingler yapabileceği bilinen gerçekler arasında yer alıyor.

Yönetim mobbingi, çalışanın işini yaparken yıldırmaya yönelik davranışları ifade eden mobbing türü. Çalışanın tamamlayamayacağını bildiği veya işinden alıkoyucu görevler vermek bu mobbing türünün başlıca özellikleri arasında. Bu davranışlar sonucu çalışanın işinden sıkılarak ayrılması veya işinden olması beklenen sonuçlar arasında bulunur.

Disiplin mobbingi, mobbinge uğrayan çalışanın çalışma ortamına kişiliğinin ve davranışlarının uymadığı durumlarda ortaya çıkar. Bu mobbing türü altında yatay veya dikey mobbing türlerini barındırabiliyor. Ancak bu mobbing türlerinden tek farklı fikir veya davranış farklılıkları sonucu çıkması oluyor.

Mobbing Örnekleri Nelerdir, Nasıl Anlaşılır?

Mobbing çoğunlukla örgütlenme düzeyi düşük olan kurumlarda gerçekleşse de hayatın her alında yer alabiliyor. Bunun için bu olgu karşısında çalışanın veya bireyin farkındalığının yüksek olması mevcut davranışlara karşı kendini koruyabilmesini de sağlıyor. Mobbinge uğrayan çalışanlar çoğunlukla durumu anlamakta zorlanabilirler. Çünkü bu davranışlar genellikle dolaylı yoldan ve üstü kapalı bir şekilde gerçekleşir. Ancak zaman içerisinde mobbing belirgin bir hale gelir. Mobbing oluşturan davranış örneklerine baktığımızda şu şekilde sıralanabilir;
 

• Çalışma arkadaşının veya meslektaşının size kötü davranması, bağırması veya küfretmesi,
• Meslektaşına veya çalışma arkadaşına karşı iş hayatı hakkında performansına veya kişiliğine yönelik sürekli olarak olumsuz ve acımasız saldırılarda bulunmak,
• Çalışan hakkında söylenti, dedikodu veya yalan haber yaymak,
• Çalışana sözlü ve fiziki anlamda tehdit etmek veya tehdit içerikli davranışlarda bulunmak,
• Çalışanın kişisel alanı işgal edici davranışlarda bulunmak, uygun olmayan beden dili,
• Çalışma arkadaşının performansına yönelik kasti olarak yapılan davranışlar, bilgi vermemek gibi performans düşürücü etkilere maruz kalmak,
• Çalışanın şirketin sunmuş olduğu fırsatlara erişimimi çeşitli nedenleri bahane ederek ulaşmasını engellemek,
• Çalışma arkadaşını baka kişilerin yanında olumsuz olarak eleştirmek.
• Sürekli aşağılamaya maruz kalmak,
• Verilen işlerde aşırı bir kontrol mekanizmasına tabi tutulmak,
• Eleştirme ve sindirme gibi davranışlar mobbinge uğradığınızın bir göstergesi olabilir.

Verilen bu maddeler mobbing için örnek verilebilecek bazı davranışlar olup kişinin bulunduğu ortam ve karşılaştığı kişiler bağlamında değişebilir. Çalışma ortamında provokasyonların oluşması, suç, tehdit, ayrımcılık, yalan söylentiler çıkartılması, yapılması imkânsız görevler veya tanında eksikliği gibi sorunlar da mobbing ortamının oluşturan belirtiler arasında yer alıyor. Eğer siz de yukarıdaki davranış veya çalışma ortamında oluşan belirtilere maruz kalıyor ve uzun süredir aralıklarla devam ediyorsa mobbinge uğruyor olabilirsiniz.

Mobbing Nedenleri

Mobbinge maruz kalma nedenleri ise oldukça karmaşık olup birden farklı unsuru altında barındırabiliyor. Mobbing altında yatan nedenler arasında;
 

• Kişisel çatışmalar
• Rekabetçi iş ortamı
• İletişim eksiklikleri
• Önyargılı düşünceler,
• Kıskançlık,
• Lider ve yönetici davranışlarındaki sorunlar,
• Kendi güçlerini hissederek eksikliklerinin üstünü örtmek,
• Düzensiz dağılmış iş yükü gibi nedenler bulunuyor.

 

Tüm bu sıralananların yanında mobbing yapan kişiler bir güç arayışı ve kontrol etme isteği içerisinde olabilir. Dolayısıyla bu gibi durumlar da mobbing nedenleri arasında sayılıyor.

 

Mobbingin Çalışanlar Üzerinde Bıraktığı Etkiler

Mobbing çalışanların fiziksel ve ruhsal olarak tükenmesine neden psikolojik şiddet olarak yer alıyor. Kişinin moralini bozmasının yanında iş performansında düşüşlere, işe olan ilginin azalmasına neden olur. Başlıca görünen etkiler ise şu şekilde yer alıyor:
 

• Kişinin günlük işlerine olan odağının azalması,
• İşten soğuma,
• Performans eksikliği ve işe olan tatminin azalması,
• Çalışma arkadaşlarına karşı güvenin azalması,
• Kaygı ve stresin yoğun yaşanması, artması,
• Çalışana gelen tekliflerin reddedilmesi, fırsatların değerlendirilmemesi,
• Anksiyete, depresyon, uygu sorunları, özsaygı kaybı gibi daha pek çok psikolojik ve fiziksel rahatsızlıklar,
• İstifa etmek veya sürekli istifa etmeyi düşünmek gibi etkiler görülebilir.

Tüm bunların yanında daha ciddi sonuçlar da doğurabiliyor. Bunlar arasında intihar düşüncelerinin kişinin zihninde dolaşması veya intihara teşebbüs gibi etkileri de olabiliyor. Mobbinge maruz kalan çalışanlar performans düşüklüğü yaşayabileceğinden doğrudan şirketi de etkileyebiliyor. Dolayısıyla yönetim tarafından mobbinge yönelik gerekli denetim mekanizmalarının geliştirilmesi ile oluşabilecek kayıpların önüne geçilebilir.

 

Mobbing İle Nasıl Başa Çıkılır?

İş yerinde mobbinge maruz kaldığınızı düşünüyor ama ne yapmanız gerektiğini bilmiyor musunuz, işte neler yapabileceğinize yönelik birkaç önemli detay:

• Öncelikle mobbingin yasal olarak düzenlemelere tabi tutulmuş bir olgu ve mağdur kişinin yanında olduğunu bilmelisiniz. Mobbinge uğruyorsanız bu durum hakkında hukuki bir süreç başlatabilmeniz mümkün.
• Bunun için ilk olarak, mobbingin gerçekleştiği günü, etrafınızda buluna insanları ve olayı not ederek belgeleyin.
• Fiziksel bir kanıt varsa mutlaka saklayın. Herhangi birinin imzası olmasa bile sizi psikolojik anlamda yıpratan yorum, e-posta veya tehdit içerikli notları saklamanız önemli. Mobbingin kanıtlanabilmesi faydalı oluyor.
• Yaşadıklarınızı biri ile paylaşabilirsiniz. Doğrudan yöneticinizin yanına gitmek size güven vermiyorsa güvendiğiniz bir iş arkadaşınızla yaşadıklarınızı paylaşabilirsiniz. İnsan kaynakları departmanı mobbing sorununuza cevap bulmak için iyi bir yer olabilir. Dolayısıyla bu birime başvurabilirsiniz.
• Mobbing yapan kişiyle yüzleşebilirsiniz. Bunun için size tanıklık edebilecek güvenilir bir arkadaşınızın yanınızda olması sizi daha raht hissettirecektir. Bu aşamada sizin sakin kalmanız ve kibarlığı elden bırakmamanız da önemli bir detay.
• Çalıştığınız şirketin çalışma politikalarını gözden geçirerek haklarınızın neler olduğunu ve zorbalığa karşı nelerin geçerli olduğunu öğrenebilirsiniz.
• Haklarınız kapsamında bir avukatla görüşebilirsiniz. Her durumda yasal işlem geçerli olmasa da uzman bir görüş alarak bir sonraki aşamada nasıl davranmanız gerektiğine yoğunlaşabilir, durum hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Mobbing davası hakkında da bilinçlenebilirsiniz.

Son olarak ise bir desteğe ihtiyacınız olabilir. Bu bir iş arkadaşınız olabilir fakat yaşadığınız duygu durumunun içerisinden çıkabilmenize yardımcı olmayabilir. Dolayısıyla profesyonel bir destek almayı tercih edebilirsiniz. Böylece mobbingin etkileriyle başa çıkmayanın yollarını keşfedebilirsiniz.