Ekonomiyi tüketiciler, firmalar ve endüstriler düzeyinde inceleyen bir disiplin olarak özetleyebileceğimiz mikroekonomi; fırsat maliyeti, arz ve talep, elastikiyet gibi konular üzerinde durur. İnsanların malları üretmek ve tüketmek üzere toplumdaki çeşitli üyelere dağıtması için kıt ya da sınırlı üretim kaynaklarını ne şekilde kullanıldığını inceleyen iktisadın bir alt dalı olan mikroekonomiyi daha iyi anlamak için öncelikle ekonomi kavramını iyi anlamış olmak gerekir. Ekonomi kelimesi Yunanca “ev idaresi” ya da “iyi bir ev idaresinin ilkeleri” manasını taşıyan oikonomia sözcüğünden gelir. Ekonomi aslında diğer bilim dallarından bağımsız değildir. Ekonomi, olguları anlayabilmek ve anlamlandırabilmek için sosyoloji, tarih, felsefe, matematik ve istatistikten faydalanır. Enflasyon, işsizlik, büyüme, verimlilik, dış ticaret gibi konular üzerinde duran ekonomi; pek çok alt dala ayrılır. Mikroekonomi, makroekonomi, çevre ve doğal kaynaklar ekonomisi, politik ekonomi, iktisadi gelişme, iktisat tarihi, uluslararası ekonomi, para ve maliye politikaları ve finansal ekonomi bunlardan bazılarıdır. Bu yazımızda ekonominin alt dallarından biri olan mikroekonomi üzerine yoğunlaşacağız. Mikroekonomi nedir, mikroekonominin ilgi alanları, temelleri nelerdir sorularına yanıt vermeye çalışacağız. Keyifli okumalar!
Mikroekonomiye Yakından Bir Bakış
Ekonominin bir alt dalı olan mikroekonomi, tüketici ve şirketlerin ekonomik davranışlarını; ihtiyaç, fayda, değer, fiyat kavramları ile araştıran bir disiplin olarak tanımlanabilir. “Ne, nasıl, kimler için üretilecek; üretimde, bölüşümde ve dağılımda etkinlik var mı?” sorularını ele alan mikroekonomi aynı zamanda piyasa türlerini, piyasaların işleyiş mekanizmasını ve farklı piyasa koşullarında firma dengesinin nasıl oluştuğunu da araştırır. Firmaların ve tüketicilerin aldığı birtakım kararlar, bu kararlar çerçevesinde birbirlerini nasıl etkiledikleri, arz, talep ve fırsat maliyeti gibi konular da mikroekonominin en temel konuları arasında yer alır. Bunların yanı sıra bireylerin günlük yaşantıları içerisinde üretim, tüketim, bölüşüm, yatırım, tasarruf gibi alanlardaki davranışlarını anlamaya ve analiz etmeye çalışan mikroekonomi; fiyat teorisi ve kaynakların rasyonel kullanımı ile de alâkadar olur. Mikroekonominin, bir firma ya da tüketicinin kendi iş işleyişi ve dış ekonomik ilişkilerini bireysel olarak inceleyen iktisat dalı olduğunu söylemek de yanlış olmayacaktır.
Yunanca “mikros” sözcüğünden türetilmiş olan mikro iktisatta, genel iktisadi mesele ile etkinlik üzerinde düşünme esastır. Mikro iktisat ile çoğunlukla birey ve firmanın davranışları incelenmekle beraber aynı zamanda sağlam bir makro iktisadi analiz yapısının temeli de oluşturulur. Bu açıdan da mikro iktisat ve temellerini anlamak önemlidir.
Mikroekonomi Teorisinin Metodu
Mikroekonomi ile ilgili çalışmalar, Léon Walras tarafından 1874 yılında kaleme alınan 'Elements of Pure Economics' kitabındaki genel denge teorisine ve Alfred Marshall'ın 1890 yılında yazdığı 'Principles of Economics' kitabında sunulan kısmi denge teorisine göre şekillenmiştir. Hem Marshall hem de Walras’ın ekonomi yöntemleri, neoklasik ekonomi yöntemleri olarak görülür. Bu yüzden mikroekonominin nasıl uygulandığını anlama için neoklasik ekonomiye bakmak gerekir. Neoklasik iktisat, üretici ve tüketicilerin ekonomik durumlarını en iyi hale getirmek için nasıl seçimler yaptığına odaklanır. İnsan davranışını matematiksel bir dille temsil etmeye çalışan metotlar ile ekonomistler piyasaların matematiksel olarak test edilebilen ödevlerini meydana getirir.
Bunların yanı sıra mikroekonomi teorisinde, tüm bilimsel analizlerde kullanılan metotlara benzer bir metot kullanılır. Model kurmaya dayalı olan bu metot, iktisadî bir olay ile ilgili bir düşünceyi veya bilgiyi biçimsel olarak göstermeye dayanır. Bilimsel analizlerde kullanılan metotların 5 safhası bulunur. Bunlar:
- Problemin tespiti,
- Varsayımlar yoluyla problemin anlaşılabilir, çözülebilir hale sokulması,
- Modelin kurulması,
- Modele dayanarak gerçek dünya ile ilgili yorumlar yapılması,
- Modelin test edilmesi.
Mikroekonominin Temel Kavramları Nelerdir?
Teşvikler ve Davranışlar
Kişilerin ya da işletmelerin karşılaştıkları durumlara nasıl tepki verdiklerini belirtmek amacıyla kullanılan bir kavramdır.
Fayda Kuramı (Teorisi)
Buradaki “fayda” sözcüğü, tüketicilerin mal ve hizmet tüketmeleri sonucunda elde ettikleri tatmin düzeyini ifade eder. Fayda teorisine göre, tüketiciler sahip oldukları gelir ve harcayabilecekleri miktar çerçevesinde mutluluk ya da elde ettikleri faydayı en üst seviyeye çıkaracak ürünleri almayı/tüketmeyi tercih eder. Fayda kuramı kardinal kuram ve ordinal kuram olarak iki ayrı bölümde incelenir. Kardinal fayda kuramı, tüketicilerin mal ve hizmet tüketiminden elde ettikleri fayda seviyesinin sayısal olarak ölçülebileceğini öne sürer. Ordinal kuram ise; faydanın sayısal olarak ölçülmesinin mümkün olmadığını ancak belli bir tercih sıralamasına tutulabileceğini ifade eder.
Üretim Teorisi
Bu teori, kullanılacak girdi miktarlarının ve gerçekleştirilecek üretim düzeylerinin incelenmesiyle ilgilidir. Ayrıca marjinal verimlilik, faktör fiyatlarının belirlenmesi, firmanın üretim dengesi gibi konular da üretim teorisinin kapsamı dahilindedir. Üretim teorisinin temel ilkelerine göre üreticiler kârlarını en üst düzeye çıkarmak için maliyetleri en aza indirecek girdileri ve metotları seçerler. Üretimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan girdiler ile elde edilen ürünler arasındaki teknik ve fiziki ilişkiler üretim teknolojisi çerçevesinde ele alınır.
Fiyat Teorisi
Fiyat teorisinin ele aldığı temel konu mal ve hizmet fiyatlarının nasıl oluştuğunun analizidir. Fiyat teorisine göre fayda ve üretim teorileri, rekabetçi piyasada fiyatları belirleyen arz ve talep teorisini üretmek için etkileşimde bulunur. Adam Smith’e göre reel fiyat ve nominal fiyat olmak üzere iki farklı fiyat çeşidi bulunur. Reel fiyat bir malın elde edilmesinde yapılan masraflardır ve emeğe bağlıdır. Nominal fiyat ise kısa dönem içerisinde arz ile talep dengesinin değişmesinden ya da piyasa koşullarının değişmesinden kaynaklı fiyatı ifade eder.
Mikroekonomi ile Makroekonomi Arasındaki Fark Nedir?
Makroekonomi ile mikroekonomi arasındaki en önemli fark, iki alanın ilgilendiği konuların farklı olmasıdır. Makroekonomi; enflasyon ve işsizliğin sebepleri, parasal/mali politikalar, ekonomik büyüme, ülkeler arasındaki yaşam standardı ve ekonomik büyüme farklılıklarının nedenleri, uluslararası ticaret ve küreselleşme, hükümet borçlanması gibi konularla ilgilenir. Yani makroekonomi ekonomiyi bir bütün olarak ele alır. Mikroekonomi ise; bireysel tüketici davranışları, üretim ve tüketim kaynaklı dışsallıklar, bireysel ve özel pazarlardaki arz ve talep konuları ile ilgilenir. Yani mikroekonominin, ekonomiyi daha bireysel tüketici ve şirket özelinde ele aldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Konu ile ilgili bir örnek vermek gerekirse; bir şahsın aldığı birtakım ekonomik kararlar mikro iktisadın konusu iken; faiz oranlarının ulusal ekonomi üzerindeki etkisi gibi bir konu ise makro iktisadın konusudur.
Mikroekonomi ile Makroekonomi İlişkisi
Mikroekonomi ve makroekonominin ilgilendiği konular farklı olsa da her iki ekonomi alt dalı arasında doğrudan bir ilişki de mevcuttur. Hane halklarının ve şirketlerin yaptığı seçimler sonucunda ortaya çıkan üretim ve tüketim seviyelerinin kümeleniyor olması, bu iki ekonomi alt dalı arasında açık bir ilişki doğurur. Bazı makroekonomistler bu bağlantıya mikro temeller ismiyle çalışmalarında yer verir.
Mikroekonomi İlgi ve Uygulama Alanları
Mikroekonomi, ekonomiye o ekonomi bünyesinde yer alan birey ve şirketlerin bakış açısından bakar. Mikroekonominin uygulama alanları oldukça geniştir. Mikroekonominin temel ilgi alanlarından bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:
· Arz ve talep eğrilerinin incelenmesi,
· Ücretlerdeki değişiklikler ve buna karşılık gelen istihdam modelleri arasındaki bağlantıyı kavramak,
· Mal ve hizmet üretmenin değişken maliyetlerini anlamak,
· Tüketici kararları ve yararı maksimize etmek,
· Firma üretimi ve kârı maksimize etmek,
· Piyasa dengeleri,
· Piyasa türleri,
· Piyasa aksaklıkları,
· Gelir dağılımı, yoksulluk ve sosyal refah,
· Devlet müdahalelerinin piyasa üzerindeki etkisi,
· Dışsallıklar ve diğer piyasa etkileri,
· Tüketici ve üretici dengesi,
· Bir işletmenin üreteceği ürünlerin ve üretim tekniklerinin seçimi,
· Ürünlerinin pazarlama fiyatının tespit edilmesi,
· Bir ülkedeki üretim kaynaklarının en verimli alanlarda kullanılması,
· Pazar yapısı ile ilgili kamu politikalarının oluşturulması,
· Enerji tüketimi ve çevreyle ilgili politikaların seçilmesi.
Mikroekonomi tüm iktisat konularına temel bir alan olarak kabul edilir. Mikroekonomi ile ilgili fikir edinmek aslında ekonomilerin nasıl işlediğine dair bir fikir edinmeyi sağlar.