Kripto para kavramı, her ne kadar yalnızca 2009 yılından bu yana hayatlarımızın bir parçası olsa da, ulaştıkları yüksek profil aslında ne kadar popüler hale geldiklerinin bir göstergesi niteliği taşıyor. Bir zamanlar sadece teknoloji meraklılarının ve yazılım heveslilerinin uzmanlık alanı olan kripto para, bugünlerde geleneksel para birimlerine en güçlü rakip olarak finans piyasalarındaki yerini almış durumda. Yakın zamanda kripto paraların birer ödeme yöntemi olarak kabul edildiği görmemiz ise an meselesi. Peki kripto para nedir ve bu modern finansal devrimi başlatan ne olmuştur? Kripto paranın temelleri neye dayanır ve sağladığı avantajlar nelerdir? Hepsi, kripto para ile ilgili en çok merak edilenleri derlediğimiz bu yazıda.

Kripto Para Nedir?
En basit hali ile kripto para, yeni bir dijital para formu olarak tanımlanabilir. Geleneksel ya da başka bir deyişle kripto olmayan paranızı - örneğin Türk liranızı ya da ABD dolarınızı - dijital ortama rahatlıkla transfer edebilirsiniz; ancak söz konusu kripto para birimleri olduğu zaman durum bundan biraz daha farklı bir hal alır. Kripto paralar genelgeçer ve yaygın bir hal aldığından beri dünyanın pek çok farklı noktasında elektronik ödemelerde geçerliliğini koruyor. Bununla da kalmayan kripto para birimleri, arkalarında mevcut olan benzersiz teknolojik altyapı ile diğer tüm elektronik ve dijital ödeme yöntemlerinden ayrışıyor. Global olarak kabul edilen ve aktif olarak kullanılan para sistemlerinin birden fazla sorunla karşı karşıya olduğu aşikar:
 

• Kredi kartı, havale ve EFT yöntemleriyle ödemeler artık geçerliliğini yitiriyor.
• Çoğu durumda bankalar ve komisyoncular gibi aracılar işin içine dahil olarak transferleri daha pahalı ve daha yavaş hale getiriyor.
• Finansal eşitsizlik global olarak çığ gibi büyümeye devam ediyor.
• Dünya genelinde 3 milyarı aşkın banka hesabı olmayan ya da olamayan kişi finansal hizmetlere erişim sağlayamıyor. Bu rakam, aslında dünya popülasyonunun neredeyse yarısına denk geliyor.

Kripto paralar da başta bu problemler olmak üzere bunun gibi daha pek çok sıkıntının önüne geçmeyi planlıyor.



Kripto Paranın Temelleri Neye Dayanır?
Bilindiği üzere gündelik ve devlet temelli para birimlerimiz bankalarda rezerve ediliyor ve o paraya ihtiyaç doğduğu anda bir ATM ya da benzeri bir bağlantı kurmak gerekiyor. Söz konusu kripto paralar olduğu zaman ise banka gibi merkezileştirilmiş aracı kurumlar ortadan kaldırılabiliyor. Bunun sebebi, kripto paraların blockchain isimli bir teknolojiye dayanmaları. Blockchain, ya da Türkçeleştirilmiş haliyle blok zinciri teknolojisi, merkezi bir teknoloji olmamakla birlikte tek bir elde toplanmayarak tamamen ağ üzerinde bulunan bilgisayarların onayına bağlı olarak çalışıyor. Elbette kripto paranın mantığını ve temellerinin neye dayandığını anlamak için aslında "para" kavramının kökenine inmek lazım. Paranın değerli olarak sayılabilmesi için aşağıdaki karakteristik özelliklere sahip olması bekleniyor:
 

• Her şeyden önce yeterli miktarda insanın paraya sahip olması gerekiyor.
• Satıcılar onu bir ödeme yöntemi olarak kabul etmelidir.
• Toplum onun değerli olduğuna ve ileride de değerini koruyacağına dair güvence hissetmelidir.

Elbette ki eski zamanlarda tavuğa karşılık ayakkabı satın alırken takas edilen materyaller doğası gereği fıtri niteliğe sahipti. Ancak madeni paralar, nakit ve kredi kartları oyuna dahil olduğundan beri paranın tanımı - ve ondan da önemlisi paraya duyulan güven modeli - tamamen değişmeye başladı. Söz konusu para olduğunda bir diğer kilit nokta da paranın transferinin kolaylığı. Bir ülkeden başka bir ülkeye tonla altın külçe taşımanın yükü, kağıt paranın icat edilmesinin temel nedenleri arasında yer alıyor. Sonrasında insanlar daha da tembelleştikçe devreye kredi kartları girdi. Ancak kredi kartlarının devletin kontrolünde olan parayı taşıdığını hepimiz biliyoruz. Dünya giderek dijitalleştiği ve yetkililerin her zaman onların iyiliğini düşünmediğinin farkına vardığı sürece de kripto paralar daha değerli bir alternatif sunmaya devam edecek gibi görünüyor.

Kripto Paranın Tarihçesi
Dünya tarihindeki ilk kripto para birimi elbette hepimizin de bildiği üzere Bitcoin'dir. Kripto endüstrisi söz konusu olduğunda büyük bir ihtimalle Bitcoin'i her şeyden daha fazla duymuşsunuzdur. Bitcoin, geliştirilen ilk blockchain zincirinin ilk ürünü olarak, kendini Satoshi Nakamoto olarak tanıtan bir kişi tarafından geliştirildi. Satoshi Bitcoin fikrini ilk olarak 2008 yılında ortaya attı ve onu elektronik paranın "tamamıyla denklerarası versiyonu" olarak tanımladı.

Her ne kadar Bitcoin piyasanın ilk kripto para birimi olsa da, dijital para birimi üretme denemeleri aslında Bitcoin'in resmi olarak tanıtılmasından çok daha önce başlamıştı. Bitcoin gibi kripto para birimleri, "madencilik" (mining) bir süreç sonucu oluşturuluyor. Kripto para madenciliği yapmak için ise komplike sorunları giderebilen güçlü bilgisayarlar gerektiriyor. 2011 yılına kadar tek kripto para birimi olarak kalan Bitcoin, mining çalışmaları devam etmesiyle birlikte alt coin'lerin çıkmasıyla bu unvanından emekli olmak zorunda kaldı. Şu anda ise aktif olarak 10,000’e yakın kripto para biriminin olduğunu ve bu rakamların ileride artacağının beklendiğini de belirtmek gerek.

Kripto Paraların Avantajları

• Yolsuzluğu azaltır: Büyük güç, beraberinde büyük sorumlulukları da getirir. Ancak bu gücü tek bir kişiye ya da varlığa verdiğiniz takdirde onların bu gücü suiistimal etme olasılıkları bir hayli yükselir. Kripto paralar tam da bu noktada devreye girerek bu büyük gücü ağın tüm üyeleri arasında dağıtarak bu sorunu çözmeyi hedefliyor. Tam olarak bu, blockchain teknolojisi altında yatan temel mantıktır.
• Aşırı para basımını ortadan kaldırmak: Devletlerin sahip olduğu merkezi bankalar, ciddi ekonomik problemlerle karşı karşıya kaldıklarında çözümü daha fazla para basmakta bulurlar. Devlet para basarak borçlarından kurtulabilir ya da para biriminin değerini düşürebilir. Maalesef ki bu yaklaşım, kırık bir bacağa yara bandı yapıştırmaktan farksız değildir. Çoğu zaman söz konusu ekonomik problemin çözümü olmamakla birlikte yaratacağı negatif etkiler asıl sorunun önüne geçebilir.
• İnsanlara kendi paralarını kontrol edebilme lüksüne erişir: Geleneksel para söz konusu olduğunda aslında kendinize ait olduğunu sandığınız tüm parayı merkezi bankalara, yani bir noktada devlete vermiş oluyorsunuz. Bu da devletin ekstrem durumlar söz konusu olduğunda bankanızdaki paraya el koymasına ve hesaplarınıza erişmenizi engellemesine zemin hazırlar. Kripto paranıza ise sadece siz erişim sağlayabilirsiniz.
• Aracıları ortadan kaldırır: Yine geleneksel para birimlerinde her transfer yaptığınızda bir aracıyla farkında olarak ya da olmadan komisyon vermiş oluyorsunuz. Kripto para birimlerinde ise tüm ağ üyeleri aslında blockchain zincirinin bir aracısı sayılır.
• Bankacılık hizmetlerini kullanmayanlara da hitap eder: Dünya vatandaşlarının büyük bir kısmının bankalar gibi ödeme sistemlerine erişiminin olmadığını ya da kısıtlı erişiminin olduğunu göz önünde bulundurursak kripto paralar, bu geniş kitle için adeta kurtarıcı rol üstlenir.

Kripto Para Çeşitleri Nelerdir?
Bugün sayısı on binlere ulaşan farklı kripto para biriminin var olduğunu biliyoruz. Ancak bunlardan sadece birkaç tanesi revaçta. En popüler olan kripto para birimlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Bitcoin (BTC)
Bitcoin, orijinal kripto coin olmakla birlikte bu alanda en bilinen para birimini temsil eder. Kripto para birimini ödeme yöntemi olarak kabul eden mağazalardan alışveriş yapmak istediğiniz zaman büyük bir ihtimalle sizden Bitcoin talep edeceklerdir. Buna ek olarak Bitcoin anı zamanda kripto para borsasında takas yapmak isteyen başlangıç seviyesindeki kullanıcıların da tercih ettiği ilk kripto para birimidir. Bitcoin kullanarak farklı coin'ler ya da alt coin'ler satın alınabilir, bozdurulabilir ve nakde çevrilebilir.

2. Ethereum (ETH)
Kripto para dendiğinde Bitcoin'den sonra akla gelen ilk para birimi Ethereum'dur. 2015'te piyasada kendisine yer bulan Ethereum, Bitcoin yükünü sırtında taşıyan ve yatırım yapmak için yeni dijital para birimleri arayışında olan kitlelere umut vadetmiştir. Bununla birlikte ilginçtir ki "ethereum" kavramı, aynı zamanda blockchain zinciri içerisinde tüm işlemleri kaydetmeye yarayan teknolojinin, coin'in kendisinin ve sistem üzerinde kullanılan programlama dilinin de adıdır.

3. Ripple (XRP)
ABD temelli Ripple Labs tarafından yaratılan XRP, 2018 yılında piyasaya sürüldü, ancak üretim tarihi 2012'ye kadar dayanıyor. Düşük değere sahip olması, sezgili yatırımcıların uzun vadeli kripto para beklentilerini karşılaması için sunduğu avantajlar arasında görülüyor.

4. Litecoin (LTC)
2012'de piyasaya sürülen Litecoin, dünyadaki en büyük kripto para birimleri arasındaki yerini koruyor. Neredeyse Bitcoin kadar bilinen LTC, zamana karşı girdiği sınavı başarıyla geçerek yaygın bir ticaret aracı olarak tercih ediliyor.

5. Binance (BNB)
2017 yılında 200 milyon coin ile piyasaya iddialı bir giriş yapan Binance, her ne kadar yeni bir kripto değeri olsa da çoğu kripto bilgesi tarafından hakkını verecek bir yatırım olarak değerlendiriliyor.

Kripto Para Hakkında İlginç Bilgiler

1. İlk ticari Bitcoin alışverişi bir pizza içindi. 22 Mayıs 2010 tarihinde Florida'lı bir adam, iki adet pizza için 10,000 Bitcoin ödedi.
2. Bugün piyasada 9,500'ü aşkın kripto para birimi mevcut. Bununla birlikte içlerinden Top 20 olarak nitelendirebileceğimiz coin'ler, kripto para piyasasının yüzde 87'sine hakim.
3. Piyasadaki total Bitcoin sayısı sınırlıdır. Tüm zamanlar boyunca sadece 21 milyon Bitcoin üretilecektir.
4. 2013 yılında Galler'de yaşayan James Howells isimli bir kişi, içerisinde 7,500 Bitcoin bulunan sabit diskini fırlatıp atmış. Bitcoin'in son yıllarda ne kadar değer kazandığını fark etmesiyle birlikte sabit diskini aramaya koyulmuş. Bugünlerde hard diski fırlattığı araziyi kazmak için yaşadığı yerin belediye yetkililerinden izin almaya çalışıyor.
5. Ethereum ücretlerine "gaz" olarak hitap ediliyor. Bir Ethereum zinciri üzerinden işlemde bulunduğunuzda aslında bir donanımsal efor olan "gaz" ile ödeme yapmanız bekleniyor.
6. NFT'ler, kripto para birimi değildir. Her ne kadar dijital varlıklar olarak tanımlansa ve değer olarak her geçen gün artış gösterseler de NFT'ler kripto para birimi olmaktan ziyade "token" olarak geçiyor.
7. Dünyadaki kripto ATM’lerinin yüzde 88’i ABD’de bulunmaktadır.
8. Kripto ATM’leri bakımından 2. ve 3. sırada olan ülkeler Kanada ve El Salvador’dur.
9. Unicorn değerine ulaşan (yani değeri 1 milyar doları geçen) kripto şirketi sayısı 64’tür.
10. Ethereum gibi bazı coin’lerin bir para birimi olmaktan daha fazla görevi vardır.
11. Bitcoin’in yaratıcısı (ya da yaratıcıları) hala bilinmemektedir.
12. Attığı tweet’lerin ve kripto piyasasına dair yorumlarının piyasa üzerinde doğrudan etkisi olan kişilerden biri de Tesla’nın sahibi Elon Musk’tır.
13. Ülkemizde kripto para birimleri ile alışveriş yapma imkanı bulunmuyor. Nijerya ve Çin gibi ülkelerde ise kripto para sektörü tamamen yasak.
14. Kripto üzerinden elde ettiğiniz kazanç için de vergi ödemeniz gerekiyor.