Özellikle son 10 yılda çocuk bakımı ve çocuk gelişimi ile ilgili adeta bir bilgi patlaması yaşanması; ebeveynleri bu konuda daha fazla araştırmaya, merak etmeye, sormaya ve sorgulamaya sürüklüyor. Bireyin çocukluğunun, nasıl bir yetişkine dönüştüğünü etkilemesi konusunun önemini de düşününce ebeveynlik tarzının ne kadar ciddiye alınması gereken bir durum olduğu daha iyi anlaşılıyor. Günümüzde gerek internet gerekse de konu ile ilgili kitap, seminer gibi kaynakların hayli fazla olması ebeveynlikle ilgili herhangi bir şey hakkında daha rahat ve kolay bilgi sahibi olabilmeyi sağlıyor.

Bebeklerin büyüyüp iletişim kurmaya başladıkları andan itibaren anne baba ve bebek arasında bir duygu alışverişi başlar. Bebek iletişim kurdukça ve keşfettikçe ise bireyselleşme yoluna girer. Bireyselleşme ile birlikte anne ve babalar tarafından konulan kurallar, yasaklar da artar. İşte bu andan itibaren başlayan “neyi nasıl yapmalıyım” sorusu için bile ebeveynlik üzerine düşünmek ve bu konuda kendini geliştirmek oldukça önemli. Ebeveynlik serüveninizde sizlere fikir olabilecek ve belki de ufkunuzu genişletecek bilgileri sizler için derledik. Keyifli okumalar!

Ebeveynlik ile İlgili Neler Biliyoruz?
Çoğu insan için hayatındaki en büyük değişim anne baba olmaktır hiç kuşkusuz. Yaşam boyu bir insandan sorumlu olma, daima sağlıklı olmasını, uygun koşullar altında yetişmesini, güvende olmasını arzu etme gibi duygular kaplayıverir anne ve babaları. Çocukları için her zaman en iyisini isteyen ebeveynlerin, en iyisini sunabilmek için yeri geldiğinde kendi üzerinde de düşünmesi gerekebilir. Smith’e göre bir çocuğun hayatındaki en önemli değişken ebeveynlikteki kalitedir. Ebeveynlikteki değişkenlik etkisi çocukların zekâ ve eğitim başarıları kadar sağlıkları, davranışları ve sosyal refahları üzerinde de görülebilir.

İyi ebeveynlik empati, dürüstlük, irade, özgüven, insaniyet, neşeli olmak gibi birçok olumlu duyguyu besler. Bunların yanı sıra çocuktaki entelektüel merakı, motivasyonu ve başarma arzusunu da geliştirir. Öyle ki Florida Temple Üniversitesi’nin ünlü psikoloji profesörlerinden biri olan Dr. Laurance Steinberg, iyi ebeveynliğin çocuklarda anksiyete, depresyon, yeme bozukluğu, alkol ve uyuşturucu bağımlılığı, anti sosyal davranışlar gibi durumların ortaya çıkmasını önleyebileceğini ifade ediyor.

Ebeveynlikle ilgili en büyük handikaplardan biri birçok anne ve babanın, kendi anne babalarından gördüklerini uygulaması oluyor. Ancak geçmiş yıllarda ebeveynlik ve çocuk gelişimi üzerine bu kadar derinleşme ve düşünme söz konusu olmadığı için şiddet gösterme, tamamen materyal sahibi olma üzerine iletişim kurma, bir şeyler talep etme ve onu elde edemezse ilişkinin bozulması gibi yanlış davranış kalıpları ortaya çıkabiliyor.



Ebeveynlik Tarzları Nelerdir?
John Gottman, sağduyulu bir ebeveynin en temel özelliğinin çocuğunun duygularının farkında olmak ve bu duygulara yanıt vermek olarak ifade ediyor. Hayattaki her türlü duygunun yaşamın bir gerçeği olduğunu kabul ettiğiniz noktada, çocuğunuzla daha yakın bir ilişki kurabilmeniz mümkün. John Gottman ayrıca çocukların kendi duygularına dair farkındalık kazanma süreçlerindeki ebeveynlik tutumları 4 gruba ayırıyor. Siz de kendi ebeveynlik tarzınızı bu alt tipler üzerinden seçebilirsiniz.

1. Otoriter Ebeveynler
1. tipteki bu ebeveynler duyguları dikkate almayan ebeveynlerdir. Çocukların özellikle çok yoğun yaşadığı duyguları yok sayar ve görmezden gelirler. Otoriter ebeveynler, çocuklarını kendi kuralları doğrultusunda kısıtlar ve kontrol etmeye çalışırlar. Bununla birlikte disiplini sağlamak için muhakeme yaparak ya da anlatarak çocuklarıyla anlaşmak ve iletişim kurmak yerine, cezaya ya da zora başvururlar. Duygusal ve fiziksel doyuma daha az önem veren bu ebeveynleri, otoriter ebeveynler olarak tanımlamak mümkün.

2. Müsamahakâr Ebeveynler
Duygusal ve fiziksel doyuma kısmen daha fazla önem veren müsamahakâr ebeveynler, gereğinden fazla müsamahakârdırlar ve bunu bilinçli ebeveyn olmak olarak düşünürler. 2. tipteki bu ebeveynler çocuklarının duygularını kabul ederler ama rehberlik etmekte ve uygun olmayan davranışa sınır getirmekte yetersiz kalırlar. Çocuklarının televizyon izleme, uyku saati, yemek saati gibi günlük rutinlerini belirleyen aktiviteleri çocukların kendileri belirlemelerine müsamaha gösteren bu ebeveynler, rehberlik konusunda ise yeterli özeni göstermezler.

3. İhmalkâr Ebeveynler
Duyguları onaylamayan, yoğun duyguları eleştiren ebeveynlerdir. 3. tipteki bu ebeveynler, duygusal olarak çocuklarından kopuk olup; çocuklarının ihtiyaçları yerine kendi ihtiyaçlarına önem verirler. İhmalkâr ebeveynler, çocuklarının okuldaki aktivitelerine önem vermez, okul arkadaşlarını dahi tanımazlar. Bu ebeveynler en kısa açıklama ile ebeveynlik rolüne bağlı değildirler. İhmalkâr ebeveynler tarafından yetiştirilen çocuklar özgüveni düşük, agresif, dürtülerini kontrol etmekte güçlük çeken bireylere dönüşebilirler.

4. Otoriatif Ebeveynler
Gottman’ın önerdiği ve duygu koçu ebeveynlik modeli olarak da bilinen grupta yer alan bu ebeveynler, çocuklarının duygularını dikkate alan, onlarla empati kurmaya çaba gösteren, çocuğunun yoğun hislerini anlayan ve çocuğuna rehberlik sunan kişilerdir. Otoriatif ebeveynler, muhakeme kullanarak ve anlatarak çocuklarının davranışlarına sınır tanırlar. Bu ebeveynler ceza yerine ödül kullanarak, çocuklarının davranışlarını güçlendirir. Otoriatif ebeveynler ayrıca beklentilerini çocuklarıyla iletişim kurarak onlara açık bir şekilde anlatırlar. Bunun yanı sıra çocuklarının da istek ve beklentilerini, önerilerini, dileklerini dinlerler ve onları diyalog kurmaya teşvik ederler. Duygusal ve fiziksel doyuma oldukça önem veren bu ebeveynler destekleyici ve samimidir.

Peki siz bu ebeveynlik modellerinden hangi grupta yer aldığınızı düşünüyorsunuz?



Anne ve Babalar Davranışlarında Nelere Dikkat Etmelidir?

Çocuklarınıza sevginizi göstermekten çekinmeyin.
Toplumda doğru bilinen yanlışlardan biri, çocuğa sevgi göstermenin onu şımarttığı zannedilmesi. Oysa çocuğunuza sevginizi göstermeniz onu şımartmaz aksine ona kendini daha iyi hissettir. Üstelik çocukların sevgi ve ilginin yerine bir şeyler koymaya başlaması onların şımarmasına neden olur. Mesela çok fazla müsamaha göstermek, kural koymamak, sürekli bir şeyler hediye etmek gibi ihmalkâr davranışlar çocukların şımarmasına sebebiyet verir. Bu yüzden sevginizi olabildiğince göstermekten çekinmeyin, çocuğunuza dokunun, sarılın, kucaklayın, ona onu ne kadar çok sevdiğinizi söyleyin. Ebeveyn ile çocuk arasındaki sevgi bağı son derece önemlidir.

Çocuğunuzla olan ilişkiniz onun davranışlarına direkt yansır.
Anne ve babanın çocuklarıyla olan ilişkisi çocukların davranışlarına doğrudan yansır. Dolayısıyla buna davranış bozuklukları da dahildir. Eğer çocuğunuzla iyi bir iletişimiz yoksa sizi dinlemezler.

Önceliklerinizi tekrar düşünün.
Anne ve babanın mutlaka çocuğunun yaşamı içerisinde bulunması son derece önemli. Bu yüzden önceliklerinizi tekrar düşünmeniz ve bu öncelikleri ona göre ayarlamanızda fayda var. Kimi zaman çocuklarınızın ihtiyaçlarına öncelik vermek için bazı şeylerden fedakârlık etmeniz gerekebilir.

Hem fiziksel hem zihinsel olarak yanında olun.
Çocuğunuzla vakit geçirirken hem fiziksel hem de zihinsel olarak kendinizi onun yanında hissettirmelisiniz.

Çocuğunuzun gelişimini takip edin.
Çocukların gelişim sürecinde beklenti, ihtiyaç ve arzuları farklılık gösterir. Bu yüzden çocuğunuzun gelişimini sürekli olarak takip etmelisiniz. Yaşına göre ihtiyaçlarını gözden geçirebilir, çocuğunuzda meydana gelen değişiklikleri gözlemleyebilir, nasıl davranmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz. Yani 13-14 yaşlarındaki çocuğunuz sürekli odasına kapanıyor, yemek yemiyor, agresif tavırlar sergiliyor diye ergendir deyip geçmemeli gerekirse bir uzmana danışmalısınız. Ebeveyn olarak her zaman çocuğunuzun davranışlarındaki değişimleri takip etmeli, uzman yardımı ihtiyacı olup olmadığından emin olmalısınız.



Kurallar ve sınırlar önemlidir.
Ebeveynlikte çoğu anne babanın ihmal ettiği davranışlardan biri de kurallar ve sınırlar oluşturmaktır. Oysa çocukken kurallar koymanız ve onları duygusal koçluk modeline göre terbiye etmeniz, çocuğunuzun ileriki yaşlarında daha başarılı ve iradeli olmasını sağlar.

Her zaman şu 3 sorunun cevabını bilin.
Ebeveyn olarak cevabını her zaman bilmeniz gereken 3 soru bulunuyor. Bunlar; “çocuğum nerede, kiminle birlikte, ne yapıyor” sorularıdır. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi çocuğunuza kurallar koymanız bu soruların yanıtını da her zaman bilmenizi kolaylaştırır. Çocuklara kurallar koymak ve hayatını buna göre düzenlemek, ileriki yaşlarda onun da kendi için uygun olan kuralları şekillendirmesine yardımcı olur. Ayrıca 13-14 yaşlarından itibaren biraz da bağımsızlık vermek onun özyönetiminin gelişmesini sağlar.

Tutarlı olmaya özen gösterin.
Ebeveynlikteki en önemli davranış kalıplarından biri tutarlı davranmaktır. Kural ve sınır koyabilmenin de birinci şartı budur. Bir gün farklı diğer gün farklı davranmanız, kurallar koyup uygulamamanız ya da çok fazla esnek davranmanız çocuğunuzda uygunsuz davranışlar ortaya çıkmasına neden olabilir. Çocuğunuzun kafasını karıştırmamak için davranışlarınızın tutarlı olmasına özen gösterin.

Şiddetten uzak durun.
Yaşamın her alanında olması gerektiği gibi ebeveyn çocuk ilişkisi özelinde de mutlaka şiddetten uzak durulmalıdır. Unutmamalısınız ki sizin ne yaptığınızın, nasıl davrandığınızın, konuşmalarınızın, hareketlerinizin kısacası yaptığınız her şeyin bir önemi var. Çocuklar her zaman anne ve babalarını izlerler ve yaptıklarını adeta bir kamera gibi kaydederler. Bu konu ile ilgili yapılan pek çok araştırmaya gösteriyor ki dayak yiyen çocuklar, saldırgan ve diğer çocukları dövme ya da kavgaya eğilimli oluyorlar.

Ödül ceza yöntemini kullanabilirsiniz.
Eğer koyduğunuz sınırlamalar, kurallar, iletişim çabaları hiçbir işe yaramıyorsa ödül ceza yöntemine başvurabilirsiniz. En sık kullanılan ceza yöntemi ona düşünmesi için biraz zaman sunmaktır. Ancak burada yaşıyla doğru orantılı bir süre tanımak konusunda dikkatli olunmalıdır. Örneğin; çocuğunuz 5 yaşındaysa 5 dakika boyunca, odasında hiçbir şey yapmadan ve herhangi bir şeyle meşgul olmadan neden bu zaman aralığını aldığını sorgulamasını sağlayabilirsiniz. Bunu yaparken o süreyi önceden belirlemeniz ve bunu neden yaptığınızı açıklamanız da oldukça önemli.

Çocukları iyi bir davranışa teşvik etmek içinse ödül yöntemine başvurulabilir. Özellikle okul öncesi çocuklarda ödül yönteminin oldukça etkili bir yöntem olduğu biliniyor. Çünkü 5 yaşındaki bir çocuk için ceza kavramı karışık bir kavram olabiliyor. Bunun yerine sizin beklentilerinizi gerçekleştirdiğinde onun ödüllendirmeyi deneyebilirsiniz.

Çocuğunuza saygı duyun.
İyi bir ebeveyn çocuk ilişkisi için karşılıklı saygı duygusunun olması son derece önemli. Onunla azarlamadan, bağırmadan, nazik bir dille konuşarak; onu dinleyerek, söylediklerini önemsediğinizi göstererek saygınızı ifade edebilirsiniz.

Çocuğunuzu dinleyin.
Çocuğa saygı duymanın da önemli bir göstergesi olan çocuğu dinlemek, sağlıklı bir iletişimin olmazsa olmazı. Çocuğunuzu dinlerken onun gözlerinin içine bakın, ne söylemek istediğini anlamaya çalışın. Siz çocuğunuzla nasıl konuşursanız ve onu ne kadar dinlerseniz o da başkalarını o kadar dinleyecek ve saygı duyacaktır.

Hiçbir ebeveynin mükemmel olamayacağı gerçeğini unutmayın.
Hiçbir insan mükemmel olamayacağı gibi hiçbir ebeveynin de mükemmel olması durumu söz konusu değildir. Bir ebeveyn eğer çocuklarının ihtiyaçlarına karşılık verebiliyorsa, tutarlı, güvenilir, yenilikçi, anlayışlı, sorumlu, dikkatli, saygılı, sevgi dolu ise çocuğu için zaten mükemmel bir ebeveyndir.

Ebeveyn olarak çocuğuma nasıl davranmalıyım, nelere dikkat etmeliyim, neyi nasıl yapmalıyım gibi endişeleriniz varsa sizler için hazırladığımız bu rehberden faydanıza olacak bilgiler bulabilirsiniz. Eğer çocuğunuzla problemli ya da eksik iletişiminiz olduğunu düşünüyorsanız bunu aşmak için bir uzmana başvurmanız ve uzman görüşü almanız en sağlıklısı olacaktır.