Dünyanın neredeyse dörtte üçünü kaplayan ve dört milyar yıldan daha uzun süredir var olan okyanuslar aynı zamanda iki yüz binden fazla canlıya da ev sahipliği yapıyor. Daha temiz bir çevre ve daha yaşanılabilir bir dünya için okyanusların temiz tutulması bunun için de denizlerin, plajların korunması ve temiz tutulması son derece önemli. Bizden sonra gelecek nesillere daha yaşanılabilir bir çevre bırakmak ve hem sağlığımıza hem de refahımıza katkıda bulunabilmek için denizleri korumak ve temiz tutmak hepimizin görevi. Peki denizlerin korunması ve temiz tutulması için neler yapılabilir? Bu yazımızda denizlerin kirletilmemesi, okyanusların korunması için yapılması gerekenleri derledik. Keyifli okumalar!

Denizleri Temiz Tutmak Neden Önemlidir?
Denizleri temiz tutmak hem insan sağlığı hem de denizde yaşayan canlıların sağlığı ve neslinin devamı açısından son derece önemli. Denizlerin kirlenmesinin sonuçlarından bazılarını sıralayarak denizleri temiz tutmanın önemini daha iyi şekilde aktarabiliriz:

• Denizlerin kirlenmesi deniz ekosistemine zarar verir.
• İnsan sağlığının bozulmasına sebep olur.
• Balıkçılık da dahil olmak üzere denizdeki birtakım faaliyetleri engeller.
• Denizin kullanım kalitesini olumsuz yönde etkiler.
• Denizin değerini azaltır.
• Denizlerde yaşayan canlı türlerinin hayatını tehlikeye sokar ve bu canlı türlerinin zamanla azalmasına neden olur.
• Doğal kaynakların sürdürülebilirliğini tehlikeye sokar.
• Dünyamızdaki oksijenin azalmasına neden olur.

Üstelik denizlerin kirlenmesinin sonucu bunlarla da sınırlı değil. Denizler, insan ve diğer canlıların yaşamı için son derece önemlidir. Çünkü soluduğumuz oksijenin neredeyse yarısından fazlası denizler tarafından üretilir. Denizler planktonlardan balinalara kadar birçok canlının yuvası durumundadır. Denizler aynı zamanda gezegenimizin biyolojik çeşitliliğinin ve ekosistemin önemli kaynaklarından biridir. Tüm bunların yanı sıra denizler sürdürülebilir kalkınma için, sürdürülebilir okyanus odaklı ekonomiler için, yoksulluğun azaltılması için, gıda verimliliği ve deniz ticareti için de önemi yadsınamaz bir kaynaktır. Denizlerin yaşamımızdaki tüm bu etkileri düşünüldüğünde onları korumak aslında yaşadığımız dünyayı, soluduğumuz havayı korumak anlamına gelir.



Bunu Biliyor muydunuz?
Dünyanın en önemli oksijen kaynaklarından birinin denizler olduğunu biliyor muydunuz? Yaygın bilinenin tam tersi olarak dünyamızın ciğeri ormanlar değil denizlerdir. Okyanuslarda yaşayan Prochlorococcus bakterisi fotosentez yaparak önemli bir oksijen kaynağını ortaya çıkarır. Üstelik bu bakteri biyosferdeki oksijenin de %20’sini üretmektedir ve bu oran yağmur ormanlarının toplamından daha yüksektir. Dünyamızın oksijen kaynağını korumak istiyorsak bu bakterileri ve denizleri korumak zorundayız.

Deniz Kirliliğinin Temel Sebepleri
Deniz kirliliğinin sebebi olabilecek pek çok faktör bulunuyor. Bunların en temel ve başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Atık su deşarjı: Deniz kirliğinin en temel sebeplerinden biri atık su deşarjıdır. Atık suların atılamaması neticesinde tifo, basil dizanteri, gastroenterit, kolera gibi bakteriler; mikroskobik parazitler, Hepatit A gibi sağlık sorunlarını meydana getirir. Bunun yanı sıra arıtılamayan atık sular, zararlı kimyasallar ve ağır metaller barındırabilir. Bunların doğrudan denize taşınması hem denizin kirlenmesine hem de denizde yaşayan canlıların hayatının tehlikeye girmesine neden olur.

Sanayi tesisleri ve madencilik atıkları: Denizlerde meydana gelen kirliliğin başlıca sebeplerinden biri de sanayi tesisleri ve madencilik atıklarıdır. Madencilik faaliyetleri neticesinde toprağa karışan zararlı maddeler ve kullanılan birtakım zararlı kimyasallar toprağa karışarak, akarsular vasıtasıyla denizlere taşınır, ve bu sürekli devam eden süreç sonucunda da büyük oranda deniz kirliliği meydana gelir.

Deniz yolunu kullanan vasıtalar sebebiyle oluşan kirlilik: Deniz yolunu kullanan gemi, yük tankeri gibi deniz araçları sebebiyle de deniz kirliliği meydana gelir. Özellikle petrol sızıntıları bu tarz kirlenmelerin başındadır. Ham petroldeki hidrokarbonlar hem deniz canlılarının hayatını tehlikeye sokar hem de uzun seneler boyunca deniz tabanında kalır. Üstelik bu petrol sızıntılarının tek sebebi kazalar değildir. Tankerlerin balast sularını denize dökmesi, kaçak boru hatları ve akıtılan boru yağları petrol sızıntılarının temel nedenleri olarak sıralanabilir.

İnsanların bilerek ya da bilmeyerek attıkları çöpler: Deniz kirliliğinin sebeplerinden biri de insan faaliyetleri. İnsanların bilerek ya da bilmeyerek denizlere attığı çöpler hem denizlerin kirlenmesine hem de kötü bir görünüme sebep oluyor.

Yüzeysel akış: Şehirlerde, tarım alanlarında, liman ve kanal inşaatlarında ortaya çıkan yüzeysel akışlar karbon, azot, fosfor ve diğer pek çok mineralden oluşan partikülleri denizlere taşır. İşte bu karışım yaygın olarak yosun patlaması diye bilinen görüntünün artmasına ve dolayısıyla da oksijenin azalmasına sebep olur.

Atmosfer kirliliği: Plastik atık ve çöplerin rüzgâr aracılığıyla denizlere taşınması da deniz kirliliğine sebep olur. Bu yüzden atıkları atık kutularına atmaya, deniz çevresi ve plajlara çöp atmamaya ekstra dikkat etmek de bu konuda alınabilecek önlemlerden biridir.

Karbon salınımı: İklim değişikliğinin deniz sıcaklıklarının artmasına neden olması ve atmosferdeki karbondioksit oranının yükselmesi okyanusların da asitlenmesine sebep olur. Bu yüzden fabrikalar ve organize sanayi bölgelerinin karbon salınımına karşı yasal tedbir ve uygulamaların arttırılması son derece önemlidir.

Gürültü kirliliği: Gürültü kirliliğinin de deniz kirliliğinde rolü olduğunu biliyor muydunuz? Özellikle inşaat, nakliye ve deniz gemilerinden kaynaklanan su altı gürültüsü deniz memelilerinin ve diğer birçok deniz türünün doğal davranışını önemli ölçüde olumsuz olarak etkilediği biliniyor. Bu durum da toplu kıyıya vurma ve üreme başarısı azalması gibi sonuçlara sebep olabiliyor.

Plastik kirliliği: Sadece son 100 yılda okyanuslara milyonlarca ton plastik girişi oldu. Denizlere atılan pet şişeler ve diğer plastikler etkilerini çok uzun yıllar boyunca daha gösterecek.

Aşırı avlanma: Aşırı ve bilinçsiz avlanma da deniz kirliliğinin önemli sebeplerinden biri. Fabrika balıkçılığının yerel balıkçılık stoklarını yok etmesi ve geleceğe üremek için çok az yetişkin balığın kalması yanlış avlanmanın en kötü sonuçları arasında yer alıyor.

Habitat yıkımı: Denizlerin kıyısına yapılan kontrolsüz gökdelenler ve yerleşim alanları hem denizlerin kirlenmesine yol açıyor hem de denizlerdeki habitatı yok ediyor. Sondaj, madencilik, beton ve diğer yapı malzemeleri için agregaların taranması da habitat yıkımı konusunda olumsuz etkiye sahip.

Derin deniz madenciliği: Derin deniz tabanındaki değerli minerallerin elde edilmesi amacıyla yürütülen derin deniz madenciliği faaliyetleri, okyanusun karşı karşıya olduğu tehditler arasında yer alıyor. Denizleri önemli ölçüde kirleten bu madencilik faaliyetleri biyo-çeşitliliği de tehlikeye atıyor.



Denizlerin Korunması ve Temiz Tutulması İçin Neler Yapabiliriz?
Denizleri korumak ve temiz tutmak için yapılabilecekleri uzun vadeli önlemler ve kısa vadeli bireysel önlemler şeklinde kategorize edebiliriz. İşte denizleri temiz tutmak için alabileceğimiz bireysel önlemler:

• Denizlere, plajlara kesinlikle çöp atmamalı; atanları uyarmalıyız.
• Plastik, cam gibi atıkları mümkünse geri dönüşüm kutularına atmalıyız.
• Eğer balık tutuyorsak, tuttuğumuz yavru balıkları denize göndermeli onlara çoğalma şansı vermeliyiz.
• Balık piyasasındaki arz talep dengesinin korunabilmesi için hep aynı balıkları tüketmek yerine çeşitli ve farklı balıklar tüketmeye özen göstermeliyiz.
• Plastik kullanımını olabildiğince azaltmalıyız.
• Denizleri ve deniz canlılarını korumak adına faaliyet gösteren organizasyonlara destek olabiliriz.
• Dip yapısına zarar vermemek için demir yerimizi dikkatle seçmeli, deniz çayırlarına demir atmamalıyız.
• Atık sular eninde sonunda denize döküldüğü için gereksiz su tüketimimizi azaltmalıyız.
• Atık yemek yağlarını lavaboya dökmemeliyiz. Bu yağlar hem kanalizasyon sistemlerine zarar verir hem de denize ulaştığında tıpkı müsilaj gibi deniz yüzeyini kaplayarak, güneş ışınlarının denizin altına ulaşmasının önüne geçer.
• Evsel atıklarımızı ayrıştırmalıyız.
• Deniz çevresini temizlemek için gönüllü davranmalı, gerektiğinde bu çalışmaları yapan gruplara gönüllü olarak dahil olmalıyız.
• Eğer tekne sahibi isek teknemizdeki pis su tankının, bulunduğumuz limanda varsa sahil pis su toplama tankına pompalanmasını sağlamalıyız.
• Teknede seyirdeyken deniz memelilerini (yunus, balina vb.) gördüğümüzde onlara zarar vermemek için dikkatli davranmalıyız.
• Denizlere vidanjörler ile foseptik boşaltanları, trol ile balıkçılık yapanları ilgili devlet makamlarına şikâyet etmeliyiz. Eğer gemilerden kaynaklanan bir kirlilik görürsek bulunulan yerin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne, -Alo 158 Sahil Güvenlik hattına bağlı bulunulan yerin Liman Başkanlığına, -Alo 181 Çevre ve Şehircilik Hattı'na- ihbarda bulunmalıyız.

Denizleri temiz tutabilmek ve denizlerdeki canlılığı koruyabilmek için bireysel olarak alabileceğimiz en temel önlemler bu şekilde. Denizlerin kirliliği dünyamızın neredeyse dörtte üçünü kaplayan ve dünyamızın önemli bir oksijen kaynağı olan okyanusları da tehdit ettiği için tüm bunları yapmak dolaylı olarak okyanusları korumayı da sağlar. Okyanusları korumak için yapılabilecekleri ayrıca şu 5 madde ile özetleyebiliriz:

1. Plajları ve denizleri temiz tutmak
Okyanusları korumak için bireysel olarak alabileceğimiz en iyi önlem özellikle sıcak havalarda sıkça kullandığımız deniz ve plajları temiz tutmak. Çevreyi kirletmemeye dikkat etmek, deniz ve sahillere çöp atmamak okyanusları korumak için uzun vadede etkili bireysel önlemler arasında yer alıyor.

2. Karbon ayak izini azaltmak
Okyanusları korumak için yine bireysel olarak alabileceğimiz en kolay önlemlerden biri de enerji tüketimine dikkat etmektir. Bilindiği gibi küresel iklim değişikliğinin pek çok olumsuz etkisi var. Suyun sıcaklığının ve asidite oranının artması, doğal yaşam ortamının ve bu ortamda yaşayan canlıların zarar görmesi, buzulların erimesi bunlardan yalnızca birkaçı.

Bu yüzden karbon ayak izini azaltmak için yapılabilecekleri uygulamak son derece önemli. Bunun için enerji tüketiminizi azaltabilir, kısa mesafeler için motorlu taşıtlar yerine toplu taşıma araçlarını tercih edebilir, bisiklet ya da yürüme alternatiflerini kullanabilir, çevre dostu ürünler ve elektronik cihazları tercih edebilir, kullanmadığınız ürünleri çalışır durumda bırakmamaya dikkat edebilirsiniz.

3. Plastik kullanımını azaltmak
Denizlere ve denizde yaşayan canlılara ciddi ölçüde zarar veren plastiklerin kullanımının azaltılması da yine uzun vadede etkili çözümlerden biri. Bunun için plastik kullanımınızı minimize etmeyi düşünebilirsiniz. Örneğin; plastik pipetler yerine cam ya da metal pipetleri tercih edebilir; plastik market poşetleri yerine torbalar kullanabilir, dışarı çıkarken suyunuzu yanınıza alabilirsiniz.

4. Çevre dostu ürünler kullanmak
Çevremize ve doğal yaşama zarar verecek ürünler yerine çevre dostu ürünleri tercih edebilirsiniz. Bunun için satın alacağınız ürünlerin etiketlerini dikkatlice okumalı, bir elektronik ürün satın almadan önce çevre dostu olup olmadığını özenle araştırmalısınız.

5. Denizleri korumak için çalışan kuruluşlara maddi ve manevi destek olmak
Ülkemizde deniz ve deniz canlılarını korumak adına faaliyet gösteren pek çok organizasyon ve gönüllü gruplar bulunuyor. Bu kuruluşlara hem maddi hem de manevi desteklerde bulunabilirsiniz. Örneğin; deniz çevresindeki çöpleri toplama faaliyetlerine gönüllü olarak katılabilir ya da bu alanda çalışmalar yürüten derneklere maddi destek sağlayabilirsiniz.

Bizden sonraki geleceklere daha yaşanılabilir ve daha temiz bir dünya bırakabilmek istiyorsak denizleri ve okyanusları korumamız şart. Bunun için ilk olarak bireysel olarak alınabilecek önlemleri alabilir ve dünyada fark yaratmaya başlayabilirsiniz.