Hızla artan tüketim alışkanlıkları, doğaya bırakılan milyonlarca ton atık, çevre kirliliği, bilinçsizce kullanılan doğal kaynaklar ve her geçen gün biraz daha büyüyen çöp dağları… Küreselleşmeyle birlikte bilinçsiz tüketim, herkesi sürdürülebilir bir yaşamı sorgulamaya itiyor. Bu da akıllara gerçekten atıksız bir yaşamın mümkün olup olmayacağını getirirken “sıfır atık” kavramını da sorgulatıyor. İnsanoğlu modern yaşamın konforunu sürerken çevreye verdiği zararın boyutlarını düşünmeden hareket etmiş ve zamanla bunun farkına varmaya başlamıştır. İşte bu noktada “sıfır atık” kavramı ön plana çıkarak toplumsal ölçekte yaşam tarzlarının değişmesini mümkün kılmıştır. Doğaya karşı sorumluluğumuzu hatırlatan bu kavram, çöplerin ayrıştırılmasının yanında tüketim alışkanlıklarının da değiştirilmesi gerekliliğini gün yüzüne çıkarıyor. Peki atıksız bir yaşam ve sıfır atık için neler yapmalıyız? Bu yazımızda sizin için sıfır atık nedir? sorusunu ve atıksız bir yaşamın mümkün olup olmayacağını kaleme aldık. Gelin detaylara birlikte bakalım!

Sıfır Atık Nedir?
Bilinçsiz tüketimin ortaya çıkardığı sonuçlardan dolayı sıklıkla duymaya başladığımız sıfır atık kavramı, bir bilinçlenme hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Bu kavrama göre, atığın önlenerek azaltılması ve yeniden kullanılması öngörülür. Sıfır atık kavramı, üretim ve tüketim süreçlerinde oluşan atıkları mümkün olduğunca azaltmayı, geri dönüştürmeyi ve yeniden kullanmayı amaçlayan bir yaşam biçimi olarak yer alır. Buradaki amaç yalnızca atığı azaltıp geri dönüştürmek değil, aynı zamanda doğal kaynakların verimli kullanılması ve üretim süreçlerinin doğaya zarar vermeyecek şekilde tasarlanmasıdır. Sıfır atık aynı zamanda bireylerin bilinçli tüketim alışkanlıkları kazanmış olması ve atık oluşumu daha kaynağındayken sınırlandırılması gibi temel ilkeleri de içerisinde barındırır. Sıfır atık kavramının benimsenmesiyle birlikte sürdürülebilir kalkınma hedeflerine de bir o kadar yaklaşılarak bireysel, toplumsal ve kurumsal düzeyde farkındalık yaratılır. Atıkları doğru bir şekilde yönetmek israfın önüne geçebilmeyi ve doğal kaynakların korunmasına katkı sağlayabilmeyi sağlar. Sıfır atık yaklaşımı, ünlü sıfır atık aktivisti olan Bea Johnson’ın hayatına entegre ettiği prensiplerle popülerlik kazanarak kısa sürede küresel bir harekete dönüşmüştür.



Atıksız Bir Yaşam Mümkün mü?
Sıfır atığın ne demek olduğu ve hangi amaca dayandığını öğrendik. Peki gerçekten atıksız bir yaşam mümkün mü? Atıksız bir yaşam hiç çöp çıkarmamak gibi görünse de aslında temelinde atıkları en aza indirme çabası yatar. Buradaki esas amaç tamamen atıksız olmak değil, doğaya zarar verebilecek alışkanlıkları bırakarak, çevreye duyarlı ve fayda odaklı bir yaşam biçimi benimsemektir. Doğaya en az zarar veren alışkanlıkların geliştirilmesini sağlamak en önemli prensipleri arasında yer alır. Burada aslında yaşam standartlarımız içinde alışkanlıklarımızı değiştirmek önemli bir konudur. Örneğin plastik şişe yerine cam şişe kullanmak, tek kullanımlık poşetler yerine bez çantalar tercih etmek ve plastik poşet kullanımını bırakmak, artan yemek çöplerini kompost yapmak gibi daha çevreci çözümlere yönelebilirsiniz. Küçük ama etkili bu adımlar ile atıksız yaşamı hayatınız ve yaşam standartlarınız içinde daha mümkün kılabilir, çevreye karşı duyarlı olarak faydalı işler başarabilirsiniz.

Sıfır Atık Yaşam Tarzının Temel İlkeleri - Sıfır Atık Hiyerarşisi
Sıfır atık yaklaşımının temelinde 5 temel ilke yer alır. Sıfır atık hiyerarşisi olarak bilinen bu ilkeler “5R” olarak da ifade edilebilir. Sıfır atık felsefesini hayatınıza geçirmenize yardımcı olan bu temel ilkeler, günlük hayatta tüketimi azaltarak çevresel etkileri minimuma indirir. İşte sıfır atık yaklaşımını hayatınıza dahil etmenizde size yardımcı olacak 5R kuralı!

1. Refuse (Reddet): 5R kuralının ilk ve en önemli adımı olan Refuse yani reddetmek adımı, ihtiyacınız olmayan ürünleri reddetmeniz gerektiği temeline dayanır. Promosyon ürünler, tek kullanımlık plastikler ve gereksiz alışverişler bunlara örnek verilebilir. Bu adımda esas amaç ihtiyacın olduğu kadar olan ürünü kullanmaktır. Bu adım aynı zamanda ithal ve etik olmayan şartlarda üretilen ürünleri reddetmeyi de barındırır. 
2. Reduce (Azalt): Kuralın ikinci adımı ise tüketim alışkanlıklarını gözden geçirmek ve azaltmaktır. Gerçekten gerekli olan ürünleri kullanmak esas önemli noktadır. Buna göre daha az tüketmek daha az atık anlamına gelir. Tüketim alışkanlıklarınızı sorgularken “İhtiyacım var mı?” ya da “Acaba almasam olur mu?” sorularını sorarak tüketiminizi sınırlandırabilir, gerçekten ihtiyacınız olan ürünlere yönelebilirsiniz.
3. Reuse (Yeniden Kullan): Eşyalarınızı olabildiğince uzun süreli kullanmayı hedefleyen bir basamaktır. Kırılan eşyayı tamir etmek veya ikinci el alışveriş yapmak bu ilkenin ana parçaları arasında yer alır. Kullan ve at yaklaşımına son veren bu kural, çöpe gönderilen atığı azaltmayı esas alır. Yeniden kullan mantığına göre geri dönüşüm, öncelikli bir yöntem değildir; ürünün doğrudan tekrar kullanılması daha önemlidir. Bunun için de ürünün işlevselliğini arttırmak, farklı alanlarda deneyimlemek yeniden kullan kuralını aktif bir şekilde kullanabilmeyi destekler.
4. Rot (Kompost Yap): Sıfır atık yaşam tarzının temel ilkeleri arasında önemli bir adıma sahip olan kompost yapımı, organik atıkları çöpe göndermek yerine doğaya geri kazandırmayı hedefler. Mutfak atıkları, bahçe atıkları veya bazı doğal malzemeler kompost için uygundur. Burada kompost dediğimiz şey, evimizden çıkan organik atıkların toprağın dengesini koruyarak bitkiler için verimli bir hale getirmesini hedefler. Yaşam tarzınıza uygun kompost türünü seçerek atıksız yaşam için siz de bir atılımda bulunabilirsiniz. Kompost türlerini kısaca belirtecek olursak solucan, bokaşi, soğuk ve sıcak kompost gibi daha birçok kompost çeşidini hayatınıza entegre edebilirsiniz.
5. Recycle (Geri Dönüşüm): Sıra geldi atıksız bir yaşamın olmazsa olmaz kuralına, geri dönüşüm basamağına. Kullanım ömrü bitmiş ürünleri geri dönüşüm kutularına atarak atıksız bir yaşamı mümkün kılabilirsiniz. Kağıt, cam, plastik ve metal atıklar, doğru şekilde ayrıştırıldığında geri dönüşüm sürecinin temelini oluşturur. Bu noktada tüketilen ürünlerin ayrıştırılmasının yanında kendin yap (DIY) projelerine de yönelebilir, atık ürünlerden kendinize yeni bir eşya tasarlayabilirsiniz. Yaratıcılığınızı konuşturarak elinizdeki kullanılmayan malzemelerden dilediğini ürünü tasarlayabilirsiniz.

Atık Azaltma Yöntemleri: Alışkanlıklarınızı Değiştirin!
Alışkanlıklarınızı değiştirerek, özellikle de küçük alışkanlıklarla büyük etkiler yaratabileceğinizi biliyor musunuz? Atıksız bir yaşam için hayat standartlarınız içinde  uygulayabileceğiniz birkaç yöntem ve tavsiye yer alıyor. İşte atıksız bir yaşam için atık azaltma yöntemleri!

Geri Dönüşüm ile Yeniden Kullanın
Atıksız bir yaşam ve minimum atıkla hayatınızı geçirebileceğinizi biliyor musunuz? Sıfır atık felsefesinin içinde yer alan geri dönüşüm ile bunu yapabilmeniz mümkün. Atık durumuna gelmiş ürünleri farklı amaçlar için dönüştürmek atıksız bir yaşamda uygulayabileceğiniz en iyi yöntemler arasında yer alır. DIY, projeleri ile artık kullanmadığınız eşyaları dönüştürerek hala kullanmaya devam edebilir ve ihtiyaçlarınızı da karşılayabilirsiniz. Örneğin artık giymediğiniz bir tişörtünüzü çantaya dönüştürebilir ve alışverişlerinizde torba niyetine kullanabilirsiniz. Bozulan bir eşyanızı atmak yerine tamir edebilir, yeniden kullanmaya devam edebilirsiniz. Tüm bunların yanında çöplerinizi ayrıştırarak da sürdürülebilir bir geleceğe yardımcı olabilir ve geri dönüştürülebilir maddelerin yeniden işlem görerek kullanıma kazandırılmasını sağlayabilirsiniz.



Gıda İsrafının Önüne Geçin
Atıksız bir yaşamın temelinde gıda israfının önüne geçmek de oldukça önemli. İşte tam bu noktada kompost kavramı hayatımıza giriyor. Gıdaların %33’ü üretimden soframıza gelene kadar israf ediliyor. Bunun önüne geçebilmek için atık gıdaları çöpe atmak yerine kompost yapılması gereksiz israfın önüne geçmeye yardımcı olur. Kompost, organik atıkların kontrollü bir şekilde doğaya kazandırılmasını ifade eder. Bitki köklerine atılan bu atıklar gübre ve toprağa besin olarak geri dönmüş olur. Sadece bununla da sınırlı olmayan kompost yöntemi tüketilmeyen ve kalan yemeklerin de israf edilmeden kullanılabilmesini mümkün kılar. Gıda israfının önüne geçmek için az ve sık alışverişler yapılması da önemli. Böylece  bozulmadan yiyecekleri tüketebilir, israfın önüne geçebilirsiniz. 

Gıdaları depolarken de plastik ve tek kullanım olan streç film, buzdolabı poşeti  veya plastik saklama kapları yerine daha sağlıklı bir tercih olan cam saklama kapları, balmumu veya silikon ürünleri tercih edebilirsiniz. Böylece fazla plastik kullanımını sınırlandırabilir hem çevreyi hem de sağlığınızı korumuş olursunuz.

Doğal ve Çevre Dostu Temizlik Ürünleri Kullanın
Atıksız bir yaşamda yediğimiz içtiğimiz kadar temizlik yaparken de dikkat etmemiz gereken detaylar vardır. Daha doğal içeriklere sahip ürünleri kullanmaya dikkat edilmesi gerekir. Her ne kadar yağ çözücü, çamaşır suyu gibi temizlik malzemeleri etkin bir temizleme sağlarken geride ağır kimyasallar bırakır. Bunun yerine evde doğal ürünlerle hazırlayabileceğiniz temizlik ürünleriyle ev temizliğini yapabilirsiniz. Sebze ve meyve yıkarken sirke kullanabilir, yer silerken veya bulaşık makinelerinde parlatıcı niyetine yine sirke kullanabilirsiniz. Özellikle sirke ve karbonat karışımı zorlu lekeler için etkili bir doğal leke çıkarıcı. Mutfak süngeri yerine kabak lifi de kullanabileceğiniz alternatif bir doğal temizlik ürünü olarak yer alır. Yaşam koşullarınıza katacağınız bu değişimler ile hem daha sağlıklı bir yaşam hem de çevre dostu bir temizlik yapabilirsiniz.

Günlük Hayatta Atık Azaltmak için Birkaç Öneri
Atıksız bir yaşam için günlük hatta kolaylıkla uygulayabileceğiniz birkaç öneri şu şekilde sıralanabilir:

• Market alışveriş yaparken plastik poşet kullanmak yerine devamlı kullanabileceğiniz file ve bez çantaları tercih edebilirsiniz.
• Tek kullanımlık plastik şişeler yerine uzun ömürlü ve daha sağlıklı bir tercih olan cam mataraları tercih edebilirsiniz.
• Ambalajlı ürünlerin yerine özellikle sabun ve şampuan gibi ürünlerde paket atığı olmayan veya geri dönüştürülebilen paketlere sahip olan ürünlere yönelin.
• Artan yemekleri farklı tariflerde değerlendirin ya da kompost yapın.
• Kağıt atığının önüne geçmek için notlarını dijital ortamda alın.
• Giysi, kitap veya mobilya için fazla ürün ve atığın önüne geçmek amacıyla ikinci el alışverişleri tercih edin. Böylece üretimin azalarak atık oluşmasını engelleyebilirsiniz.
• Kırılan veya bozulan eşyaları çöpe atmayın, tamir ederek kullanmaya devam edin.
• Bireysel araç kullanımını kısıtlayıp toplu taşıma araçlarını tercih edin. Böylece hem cebinize hem de çevreye katkı sağlayabilirsiniz.

Sıfır Atık ve Geri Dönüşüm Arasındaki Farklar
Sıfır atık ve geri dönüşüm aynı olarak düşünülen ancak iki farklı temele dayanan kavramlardır. Geri dönüşüm kavramı atık yönetimini esas alırken sıfır atık kavramı bu yaklaşıma daha geniş açıdan bakan bir yaklaşıma sahiptir. Buna göre sıfır atık felsefesinde geri dönüşüm önemli bir konudur ancak asıl amaç atık oluşumunu en baştan önlemeyi ifade eder. Geri dönüşüm yapılmasına gerek kalmadan atık miktarını sıfıra yaklaştırmak, sıfır atık yaklaşımının temelini oluşturur. Üretimden tüketime atık oluşumunu azaltacak yöntemler geliştirilmelidir. Geri dönüşüm ise atık olarak kenara ayrılan ürünlerin dönüştürülerek yeniden kullanılması temeli vardır. Çöplerin yeniden ekonomiye kazandırılmasını da içinde barındıran geri dönüşüm kavramı sürdürülebilir bir gelecek için de oldukça önemlidir.